• Εισαγωγή • Συντελεστές • Περιαστικοί Μύθοι • 'Aρθρα • Συχνές Ερωτήσεις • Επικοινωνία
 
« « Επιστροφή στο Αλφαβητικό ευρετήριο

 

Το Σύνδρομο του Πραγματικού Πιστού

Η ανάγκη να πιστέψουμε σε ψεύτικα θαύματα μερικές φορές αψηφά
όχι μόνο τη λογική αλλά, φαινομενικά και τη σωφροσύνη. --Επισκ. Canon
William V. Rauscher

Το σύνδρομο του πραγματικού πιστού χρήζει επιστημονικής μελέτης. Τι
είναι αυτό που εξαναγκάζει ένα άτομο, πέρα από κάθε λογική, να πιστέψει
το απίστευτο; Πως μπορεί ένα κατά τα άλλα λογικό άτομο να ερωτευθεί
τόσο πολύ μια φαντασίωση, μια εξαπάτηση, ώστε ακόμα και όταν αυτή
έχει αποκαλυφθεί στο λαμπερό φως της ημέρας, αυτό γατζώνεται ακόμα
πάνω του -- μάλιστα γατζώνεται πάνω του περισσότερο; --M. Lamar Keene

Το Σύνδρομο του Πραγματικού Πιστού είναι μια έκφραση που δημιουργήθηκε από τον M. Lamar Keene για να περιγράψει μια φαινομενική νοητική διαταραχή* που χαρακτηρίζεται από την πίστη της ύπαρξης παραφυσικών ή υπερφυσικών γεγονότων ακόμα και αφού έχουν παρουσιασθεί συγλονιστικές αποδείξεις πως αυτά ήταν πλαστά. Ο Keene είναι ένας "μετανοημένος" ψευδο-ψυχικός που αποκάλυπτε θρησκευτικούς αεριτζήδες -- προφανώς χωρίς αποτέλεσμα. Ψεύτικοι θεραπευτές πίστης, ψυχικοί, μέντιουμ, διαυλιστές, τηλε-ευαγγελιστές που κάνουν θαύματα, κλπ. υπάρχουν ακόμα σε αφθονία.

Ο Keene πιστεύει πως "το σύνδρομο του πραγματικού πιστού είναι το σημαντικότερο πράγμα που έχουν τα ψευτο-μέντιουμ" γιατί " καμία ποσότητα λογικής δεν μπορεί να διαλύσει μια πίστη που συνηδειτά βασίζεται πάνω σε ένα ψέμα". Όμως, το γεγονός πως αυτοί που πάσχουν από το σύνδρομο του πραγματικού πιστού συνειδητά ψεύδονται στο εαυτό τους, είναι μάλλον απίθανο. Ίσως αν το δείτε από την οπτική ενός απατεώνα ή ενός φαρσέρ, το άτομο στο οποίο λέγεται η αλήθεια και συνεχίζει να πιστεύει σε εσάς, μάλλον φαίνεται να πιστεύει σε κάτι που ξέρει πως είναι ψέμα. Όμως, αυτού του είδους η αυταπάτη δεν χρειάζεται να συμπεριλαμβάνει και το να ψεύδεται κάποιος στο εαυτό του. Για να πει κάποιος ψέμματα στον εαυτό του, πρέπει να παραδεχτεί πως πιστεύει κάτι που ξέρει πως είναι ψέμμα. Αυτό δεν φαίνεται λογικά δυνατό. Κάποιος δεν μπορεί να πιστέψει ή να μην πιστέψει κάτι που γνωρίζει (το πιστεύω είναι διαφορετικό από το πιστεύω σε, που είναι ζήτημα εμπιστοσύνης παρά πίστης). Η πίστη και η δυσπιστία συνεπάγουν την πιθανότητα λάθους. Η γνώση υπονοεί πως το λάθος είναι λογικά απίθανο. Μπορεί να έχω μια πληθώρα στοιχείων που να δείχνουν πως ένα μέντιουμ είναι απατεώνας, και όμως να πιστεύω ακόμα πως μπορούν να συμβούν παραφυσικά γεγονότα. Μπορεί να εξαπατώ τον εαυτό μου σ' αυτή την περίπτωση, δεν νομίζω όμως να έλεγα ότι ψεύδομαι στον εαυτό μου. Είναι πιθανό πως αυτοί που πάσχουν από το σύνδρομο του πραγματικού πιστού απλά δεν πιστεύουν πως το βάρος όλων των αποδείξεων που αποκαλύπτουν μια απάτη είναι ικανό να επισκιάσει το βάρος όλων των περιπτώσεων του παρελθόντος που φαίνεται να επιβεβαιώνουν την αρχική τους πίστη. Το γεγονός πως τα περισσότερα υποστηρικτικά τέτοια γεγονότα έχουν δωθεί από το ίδιο το άτομο που αποκαλύπτεται ως απάτη, αποσιωπάται. Υπάρχει πάντα η ελπίδα πως ασχέτως πόσες απάτες αποκαλύπτονται, κάποια τουλάχιστον θα ήταν πραγματική. Κανείς δεν μπορεί να αποδείξει πως όλα τα "θαύματα" των μέντιουμ ήταν απάτες. Συνεπώς, ο πραγματικός πιστός μπορεί να σκεφθεί πως κρατά την ελπίδα ζωντανή. Τέτοιοι συλλογισμοί δεν είναι τελείως παράλογοι, αν και μπορεί να φανούν παθολογικοί σ' αυτόν που παραδέχεται την απάτη.

Δεν φαίνεται να είναι εύκολο να εξηγήσουμε το γιατί οι πραγματικοί πιστοί συνεχίζουν να πιστεύουν σε , δηλαδή, να εμπιστεύονται τους ψυχικούς, μετά αφού έχουν παραδεχθεί την εξαπάτηση τους. Η εμπιστοσύνη σε κάποιον ο οποίος παραδέχτηκε πως είναι ψεύτης και απατεώνας, είναι παράλογη και ένα τέτοιο άτομο πρέπει να φαίνεται στον απατεώνα σαν τρελό. Κάποια ίσως να είναι, αλλά κάποια ίσως να αυταπατώνται με το να υποθέτουν πως είναι δυνατό ένα άτομο να έχει ψυχικές δυνάμεις χωρίς να το γνωρίζει (σ.τ.μτφ.: δηλαδή, μπορεί το μέντιουμ να παραδέχτηκε πως είναι απατεώνας και ότι δεν έχει ψυχικές δυνάμεις, αλλά οι πραγματικοί πιστοί ίσως να πιστέψουν πως το μέντιουμ έχει τέτοιες δυνάμεις και απλά δεν το ξέρει). Δηλαδή, κάποιος μπορεί να δυσπιστεί με τις ψυχικές του ικανότητες, και όμως πραγματικά να κατέχει παραφυσικές δυνάμεις. Όπως υπάρχουν άτομα που πιστεύουν πως έχουν ψυχικές ικανότητες, χωρίς να τις έχουν, υπάρχουν και άτομα που έχουν ψυχικές ικανότητες αλλά πιστεύουν ότι δεν έχουν.

Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν δυο ειδών πραγματικοί πιστοί, αν και σχετίζονται εμφανώς μεταξύ τους. Το πρώτο είναι το είδος που αναφερόταν ο Keene, δηλαδή το είδος των ατόμων που πιστεύουν σε παραφυσικές και υπερφυσικές εμπειρίες ενάντια σε κάθε δεδομένο. Η πίστη τους είναι ακλόνητη, ακόμα και υπό το φως συγκλονιστικών δεδομένων για το αντίθετο πχ αυτοί που αρνήθηκαν να σταματήσουν να πιστεύουν στον "Κάρλος" ακόμα και όταν η φάρσα είχε αποκαλυφθεί. Τα παραδείγματα του Keene αναφέρονται περισσότερο σε άτομο τόσο απελπισμένα να επικοινωνήσουν με τους νεκρούς, ώστε καμία αποκάλυψη της απάτης των μέντιουμ ( ή διαυλιστών ) δεν μπορούσε να κλονίσει την πίστη στον πνευματισμό ( ή το διαυλισμό). Το δεύτερο είδος είναι αυτό που περιγράφει ο Eric Hoffer στο βιβλίο του The True Believer (Ο Πραγματικός Πιστός) . Αυτού του είδους τα άτομα είναι παραλόγως αφοσιωμένα σε ένα σκοπό όπως η δολοφονία γιατρών που κάνουν εκτρώσεις ή σε ένα γκουρού όπως ο Jim Jones .

Το σύνδρομο του πραγματικού πιστού μπορεί να εξηγήσει τη δημοτικότητα του Uri Geller, του Sai Baba και του James van Praagh, όμως ο όρος δεν μας βοηθάει να καταλάβουμε το γιατί άνθρωποι πιστεύουν στις ψυχικές ή υπερφυσικές ικανότητες τέτοιων ατόμων, παρά τις πάμπολλες αποδείξεις ότι είναι απατεώνες και ότι βγάζουν το ψωμί τους με το ν' αποσπούν μεγάλα χρηματικά ποσά απ' τους ανθρώπους. Μιας και εξ ορισμού τα άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο του πραγματικού πιστού έχουν παράλογα αγκυλωθεί στην πίστη τους, δεν έχει νόημα οποιαδήποτε κουβέντα μαζί τους. Τέτοια άτομα είναι εξ ορισμού παραληρηματικά, με την ψυχιατρική έννοια του όρου: πιστεύουν αυτό που είναι λάθος και είναι ανίκανα να πειστούν από αποδείξεις και επιχειρήματα πως οι ιδέες τους είναι λανθασμένες.

Καθαρά, αν είναι να υπάρξει μια ερμηνεία του συνδρόμου του πραγματικού πιστού, τότε αυτή πρέπει να είναι με όρους ικανοποίησης συναισθηματικών αναγκών. Το γιατί όμως κάποιοι άνθρωποι έχουν μια τόσο δυνατή ανάγκη να πιστέψουν στην αθανασία, στην φυλετική ή ηθική υπεροχή ή ότι η τελευταία μόδα στο μάνατζμεντ πρέπει ν' ακολουθείται με ευαγγελικό ζήλο, είναι κάτι που δεν μπορεί ν' απαντηθεί. Ίσως να έχει να κάνει με την ανασφάλεια. Αυτό πιστεύει και ο Eric Hoffer. Είπε,

Όσο λιγότερο μπορεί ένα άτομο να αξιώσει διάκριση για τον εαυτό
του, τόσο περισσότερο έτοιμο είναι να αξιώσει όλες τις διακρίσεις για
το έθνος του, τη θρησκεία του, τη φυλή του ή τον ιερό σκοπό του...

Ένα άτομο είναι πιθανό να κοιτάει τη δουλειά του όταν η δουλειά του
αξίζει κοίταγμα. Αν όχι, τότε ξεχνίεται από τις ανούσιες υποθέσεις του
με το να κοιτάει τη δουλειά των άλλων...

Ο φανατικός είναι συνεχώς ελλιπής και ανασφαλής. Δεν μπορεί να παράξει
αυτοεπιβεβαίωση μέσα απ' τις δικές του δυνάμεις-- μέσα από τον απορριπτέο
εαυτό του-- αλλά τη βρίσκει μόνο με το να γατζώνεται παθιασμένα σε
οποιαδήποτε στήριγμα τύχει να αγκαλιάσει. Αυτή η παθιασμένη προσκόλληση
είναι η ουσία της τυφλής προσήλωσης και της θρησκευτικότητας του, και
βλέπει σ' αυτή την πηγή όλης της αρετής και της δύναμης... Εύκολα βλέπει
τον εαυτό του ως τον υποστηρικτή και τον υπερασπιστή του ιερού σκοπού
που έχει γατζώσει. Και είναι έτοιμος να θυσιάσει και τη ζωή του.

Ο Hoffer φαίνεται να πιστεύει πως το σύνδρομου του πραγματικού πιστού έχει να κάνει με την επιθυμία να απεμπολήσουμε όλο το βάρος των προσωπικών μας ευθυνών για τα πιστεύω και τις πράξεις μας : να ελευθερωθούμε από το βάρος της ελευθερίας. Ίσως ο Hoffer να έχει δίκιο για τις πιο βαρειές περιπτώσεις, αλλά πολλές από τις πιο υποδεέστερες μπορεί να έχουν να κάνουν παρά μόνο με ευσεβείς πόθους.

Μια μελέτη που έγινε από τους ψυχολόγους Barry Singer και Victor Benassi του California State University στο Long Beach, απεικόνισε τη θέληση για την πίστη σε ψυχικές δύναμεις υπό το βάρος ενάντιων στοιχείων. Φέρανε έναν ταχυδακτυλουργό, τον Craig Reynolds, για να κάνει κάποια τρυκ σε τέσσερις εισαγωγικές παραδόσεις του μαθήματος της ψυχολογίας, κάθε φορά με διαφορετικούς φοιτητές. Σε δυο από τις παραδόσεις οι φοιτητές ήταν ανενημέρωτοι σχετικά με το τι ακριβώς είναι ο Reynolds. Τους είπαν πως ήταν ένας απόφοιτος ο οποίος είχε ψυχικές δυνάμεις. Σ' αυτές λοιπόν τις παραδόσεις, ο καθηγητής ψυχολογίας είπε ξεκάθαρα πως δεν πιστεύει πως ο απόφοιτος, ή οποιοσδήποτε άλλος, έχει ψυχικές δυνάμεις. Στις υπόλοιπες δυο παραδόσεις ειπώθηκε στους φοιτητές πως ο Reynolds είναι ένας ταχυδακτυλουργός. Οι Singer και Benassi ανέφεραν πως περίπου τα δυο τρίτα και στα δυο γκρουπ πίστεψαν πως ο Reynolds όντως έχει ψυχικές δυνάμεις. Οι ερευνητές είχαν εκπλαγεί όταν είδαν πως δεν υπήρχε καμία σημαντική διαφορά των δυο αυτών γκρουπ. Μετά κάνανε την ίδια ακριβώς παρουσίαση σε άλλες δυο τάξεις όπου ξεκάθαρισαν πως ο Reynolds είναι ένας ταχυδακτυλουργός όπου θα κάνει κάποια τρυκ γι' αυτούς και θα κάνει ότι διαβάζει το μυαλό τους για προσποιηθεί πως έχει ψυχικές δυνάμεις. Ακόμα και τότε, περισσότεροι απ' τους μισούς πίστεψαν μετά το τέλος της παράστασης πως ο Reynolds είχε ψυχικές δυνάμεις.

Στη συνέχεια οι Singer και Benassi ρώτησαν τους φοιτητές αν πίστευαν πως άλλοι ταχυδακτυλουργοί μπορούν να κάνουν ακριβώς αυτό που έκανε και ο Reynolds. Οι περισσότεροι φοιτητές συμφώνησαν πως μπορούσαν. Μετά τους ρώτησαν αν ήθελαν ν' αλλάξουν την εκτίμηση τους για τις ψυχικές ικανότητες του Reynolds μετά από τα αρνητικά δεδομένα που οι ίδιοι είχαν μόλις παραδεχτεί. Κάποιοι το έκαναν, μειώνοντας το ποσοστό αυτών που πίστευαν στις ψυχικές ικανότητες του Reynolds στο 55%. Μετά οι φοιτητές ρωτήθηκαν πόσοι λεγόμενοι-ψυχικοί είναι στην πραγματικότητα απατεώνες που κάνουν ταχυδακτυλουργικά τρυκ. Η γενική συνάινεση ήταν πως οι περισσότεροι "ψυχικοί" ήταν απατεώνες. Οι φοιτητές ξαναερωτήθησαν αν ήθελαν ν' αλλάξουν την εκτίμηση τους για τις ικανότητες του Reynolds. Και πάλι καποιοι το έκαναν, όμως το ποσοστό που πίστευαν στις ψυχικές ικανότητες του Reynolds ήταν ένα γενναιόδωρο 52%. [Benassi και Singer; Hofstadter]

Για πολλούς ανθρώπους η ανάγκη τους να πιστέψουν, ορισμένες φορές υπερβαίνει την ικανότητα τους να σκεφτούν λογικά για τα δεδομένα -υπέρ και κατά- που αφορούν στην πίστη αυτή.

Σχετικές καταχωρίσεις: ad hoc υπόθεση, ενίσχυση απο την κοινότητα, πόλωση επιβεβαίωσης, ελεγχόμενη μελέτη, η λεπίδα του Όκκαμ, φαινόμενο placebo, ευσεβείς πόθοι, post hoc συλλογιστική, αυταπάτη, επλεκτική κρίση, υποκειμενική επιβεβαίωση , ανεκδοτολογικά πειστήρια και ψυχρό διάβασμα

*Σημείωση: Το σύνδρομο αυτό δεν χρησιμοποιείται στην επιστημονική βιβλιογραφία, και δεν είναι καταχωρημένο στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών του Αμερικανικού Ψυχιατρικού Συνδέσμου ( American Psychiatric Association's Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders ). Δεν υπάρχουν κλινικά στοιχεία που να το συνδεόυν με νοητικές βλάβες ή ψυχοπαθολογία. Ο όρος δεν δημιουργήθηκε από επίσημους ψυχολόγους και μπορεί να πει κανείς πως ανήκει στην εκλαϊκευμένη ψυχολογία. Όμως, αντίθετα με πολλές ιδέες της εκλαϊκευμένης ψυχολογίας, υπάρχουν κάποια εμπειρικά δεδομένα που το στηρίζουν. Τα θέματα που άπτεται το συγκεκριμένο σύνδρομο, ανήκουν σε πολλά διαφορετικά πεδία όπως η κοινωνιολογία, η ψυχολογία, η κοινωνιολογία της γνώσης κλπ. Όπως και να' χει, το σύνδρομο αυτό είναι μια φαινομενική διαταραχή, παρ' ολ' αυτά αρκετά υπαρκτή.


Περισσότερες Πληροφορίες

Benassi, Victor and Barry Singer. "Fooling Some of the People All of the Time," The Skeptical Inquirer , Winter 1980/81.

Hoffer, Eric. The True Believer : Thoughts on the Nature of Mass Movements (HarperCollins, 1989 reissue).

Hofstadter, Douglas. Metamagical Themas: Questing for the Essence of Mind and Pattern , (New York: Basic Books, 1985), chapter 5, "World Views in Collision: The Skeptical Inquirer versus the National Enquirer." ( Hofstadter reported on the Bennasi and Singer study in his monthly column for Scientific American in February 1982.)

Keene, M. Lamar. The Psychic Mafia (Prometheus, 1997).

Randi, James. The Faith Healers (Buffalo, N.Y.: Prometheus Books, 1987).

Randi, James. The Truth about Uri Geller , (Buffalo, NY: Prometheus Books, 1982).

Raymo, Chet. Skeptics and True Believers: The Exhilarating Connection Between Science and Religion (Walker & Co., 1998).

 
Copyright © skepdic.gr
Κεντρική σελίδα Κεντρική σελίδα