• Εισαγωγή • Συντελεστές • Περιαστικοί Μύθοι • 'Aρθρα • Συχνές Ερωτήσεις • Επικοινωνία
 
« « Επιστροφή στο Αλφαβητικό ευρετήριο

 

Νατουραλισμός

Ο νατουραλισμός είναι μια μεταφυσική θεωρία που υποστηρίζει ότι όλα τα φαινόμενα μπορούν να ερμηνευτούν μηχανιστικά με τη βοήθεια φυσικών (σε αντίθεση με υπερφυσικούς) νόμους και αίτια. Ο νατουραλισμός θεωρεί ότι το σύμπαν είναι μια απέραντη «μηχανή» ή «οργανισμός», στερούμενος συγκεκριμένου σκοπού ύπαρξης και αδιάφορος προς τις ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες.

Ο νατουραλισμός συχνά συγχέεται με τον αθεϊσμό, τον υλισμό, τον λογικό θετικισμό, τον εμπειρισμό, τον ντετερμινισμό και τον επιστημονισμό.

Οι Θεϊστές ιδρυτές των ΗΠΑ ήταν συνήγοροι του νατουραλισμού. Ο θεϊσμός παραδέχεται την ύπαρξη ενός υπερβατικού δημιουργού του σύμπαντος, αλλά αρνείται την ανάμειξη του δημιουργού με τη Φύση. Συνεπώς, η κατανόηση του Θεού δεν είναι απαραίτητη για την κατανόηση του κόσμου.

Οι πανθεϊστικές φιλοσοφίες – όπως αυτή των αρχαίων Στωικών, του John Scotus Eriugena (Ιρλανδία, 9ος αιώνας), Giordano Bruno (Ιταλία, 16ος αιώνας), και Spinoza (Ολλανδία, 17ος αιώνας) - είναι νατουραλιστικές. Στον πανθεϊσμό, ο Θεός είναι ο κόσμος.

Ο νατουραλισμός δεν αρνείται την ύπαρξη του Θεού, είτε ως υπερβατικού είτε ως έμφυτου. Ωστόσο, ο νατουραλισμός μετατρέπει το θεό σε άχρηστη υπόθεση και ουσιαστικά περιττή για την επιστημονική έρευνα. Η αναφορά σε ηθικούς ή θεϊκούς σκοπούς δεν έχει καμία θέση στις επιστημονικές ερμηνείες. Από την άλλη πλευρά, η εμβέλεια της επιστήμης περιορίζεται στην ερμηνεία των εμπειρικών φαινομένων χωρίς αναφορά σε δυνάμεις ή επιρροές που είναι υπερφυσικές.

Η διαφορά μεταξύ νατουραλιστικών και υπερφυσικών θεωριών στη Δυτική φιλοσοφία μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητή λαμβάνοντας υπόψη ότι η πρώτη ευνοεί τις μηχανιστικές ερμηνείες, ενώ η δεύτερη τις τελεολογικές. Οι μηχανιστικές ερμηνείες είναι δυσ τελεολογικές, π.χ. δεν κάνουν καμία αναφορά σε σκοπούς ή σχέδια, εκτός μεταφορικά όπως στη βιολογία (π.χ. η καρδιά σχεδιάστηκε με σκοπό να αντλεί το αίμα).

Η διαφορά μεταξύ μηχανιστικών και τελεολογικών θεωριών μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητή με μερικά παραδείγματα.

Το Σεξουαλικό ένστικτο

Από την τελεολογική πλευρά, το σεξουαλικό ένστικτο αποσκοπεί στην αναπαραγωγή των ειδών. Η απόλαυση που συνοδεύει το σεξ είναι η βασική παρακίνηση για να επιτευχθεί ο σκοπός της αναπαραγωγής. Αν το σεξ ήταν γενικά επώδυνο, τα περισσότερα μέλη του είδους θα το απέφευγαν και έτσι το είδος τελικά θα εξαφανιζόταν. Κάποιοι θεολόγοι ισχυρίζονται ότι το να κάνεις σεξ με σκοπό την αναπαραγωγή είναι το μοναδικό πρέπον κίνητρο. Η εκμηδένιση του αναπαραγωγικού σκοπού του σεξ είναι πράξη αντίθετη στο θεϊκό σχέδιο και είναι ανήθικη. Επομένως, η αντισύλληψη και η ομοφυλοφιλία είναι ηθικά λάθος γιατί είναι αφύσικα . (Με αυτή τη λογική, μια ένεση ινσουλίνης είναι ανήθικη γιατί είναι αφύσικη).

Από την πλευρά της μηχανιστικής θεώρησης, η σεξουαλική ορμή είναι άνευ σκοπού. Δεν σχεδιάστηκε για να παρακινεί τα ζώα να αναπαραχθούν. Αντιθέτως, τα ζώα με ισχυρό σεξουαλικό ένστικτο αναπαράγονται και ακμάζουν. Κάποιο είδος του οποίου τα μέλη διαθέτουν ασθενές σεξουαλικό ένστικτο, έχει μικρή πιθανότητα να επιβιώσει. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, η σκοπιμότητα του σεξ δεν μπορεί να εκμηδενιστεί αφού το σεξ, γενικά, δεν έχει καμία σκοπιμότητα. (Φυσικά, η επιθυμία να κάνεις σεξ με ένα συγκεκριμένο άτομο είναι σκόπιμη. Αυτός είναι ο σκοπός: το σεξ με αυτό το άτομο, ανεξάρτητα από το φύλο του). Εφόσον τίποτα δεν έχει σχεδιαστεί για την εκπλήρωση ενός συγκεκριμένου σκοπού, το ηθικώς καλό και κακό δεν μπορεί να καθοριστεί από το αν είναι φυσικό ή όχι. Μπορούμε να επικαλεστούμε κάποια άλλη ηθική αρχή, όπως την ωφέλεια . Σε κάθε περίπτωση, ο νατουραλισμός δεν ισχυρίζεται ότι όλα τα πράγματα είναι καλά εφόσον όλα τα πράγματα είναι φυσικά υπό κάποια έννοια. Ακόμα και το τεχνητό είναι φυσικό αφού εν τέλει όλα δημιουργούνται μέσα στον φυσικό κόσμο.

Γονιμοποίηση με γύρη μέσω των μελισσών

Από την πλευρά της τελεολογικής θεώρησης, η γονιμοποίηση των οπωροφόρων μέσω των μελισσών είναι σκόπιμη και αποτελεί μέρος ενός σχεδίου. Για τον μηχανιστή, οι μέλισσες κάνουν απλά τη δουλειά τους και σαν αποτέλεσμα αυτού, τα οπωροφόρα γονιμοποιούνται. Εάν δεν υπήρχαν ζώα που να κάνουν αυτό που κάνουν οι μέλισσες, τα οπωροφόρα δεν θα υπήρχαν. Ο κόσμος θα ήταν διαφορετικός αλλά θα ήταν και πάλι ένας κόσμος. Οι διαφορετικοί μηχανισμοί σημαίνουν διαφορετικούς κόσμους. Η επιλογή δεν είναι μεταξύ αυτού του κόσμου ή κανενός, αλλά μεταξύ αυτού του κόσμου ή κάποιου άλλου.

Παιδοφιλία

Για τον τελεολογικό υπερφυσικό, οι παιδόφιλοι και οι σεξουαλικοί διαφθορείς υπάρχουν για κάποιο θεϊκό σκοπό. Για τον μηχανιστικό νατουραλιστή, όσοι παρενοχλούν σεξουαλικά ή δολοφονούν παιδιά δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Οι επιθυμίες τους μπορεί να είναι φυσικές αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εκπληρωθούν. Τόσο ο υπερφυσικός όσο και ο νατουραλιστής μπορεί να θεωρούν τους παιδόφιλους και τους σεξουαλικούς διαφθορείς υπόλογους για την ανήθικη συμπεριφορά τους, αλλά όχι απαραίτητα. Υπάρχουν κάποιοι υπερφυσικοί και κάποιοι νατουραλιστές που είναι ντετερμινιστές και δεν θεωρούν κανέναν υπόλογο για τίποτα, εκτός από το Θεό ή τη Φύση. Ωστόσο, ο νατουραλιστής δεν νιώθει απαραίτητα την ανάγκη να προσπαθήσει να εξηγήσει γιατί υπάρχει αυτό το κακό. Κάποιοι νατουραλιστές ίσως αναζητούν αιτιολογικές ερμηνείες, οι οποίες αρνούνται ότι οι ανήθικες πράξεις επιλέγονται από ανήθικα άτομα με ανήθικες επιθυμίες. Όλοι οι νατουραλιστές ίσως συμφωνούν πως οι επιθυμίες αυτές καθαυτές ερμηνεύονται εντελώς από αιτιολογικούς μηχανισμούς εκτός πεδίου της ατομικής ευθύνης. Αλλά δεν θα συμφωνούσαν όλοι ότι το να ενεργεί κανένας με βάση τις επιθυμίες του μπορεί να ερμηνεύεται απόλυτα άσχετα με την ελευθερία και την ευθύνη του ατόμου που διαπράττει το κακό.

Ποιος είναι ο σκοπός του κακού;

Ο υπερφυσικός, με τις ηθικές και πνευματικές του σκοπιμότητες να ενυπάρχουν σε κάθε όψη της πραγματικότητας, πρέπει να βρει ένα είδος ερμηνείας για την ύπαρξη του κακού. Ο κλάδος της θεολογίας που προσπαθεί να ερμηνεύσει τέτοια πράγματα λέγεται θεοδικία. Στη θεοδικία θεωρείται λογικό και αποδεκτό να πει κανείς για το κακό ότι: «άγνωστες αι βουλαί του Κυρίου». Ή, όπως ο θεός είπε στον Ιώβ όταν τόλμησε να ρωτήσει «Γιατί εμένα?»: « Έχεις βραχίονα ως ο Θεός; Η δύνασαι να βροντάς με φωνήν ως αυτός;». Κοινώς, «Εγώ είμαι ο θεός. Δεν είμαι υποχρεωμένος να απολογούμαι σε κανέναν». Το κακό υπάρχει και αφού ο Θεός είναι καλός, μπορείς να είσαι σίγουρος ότι υπάρχει ένας καλός λόγος για την ύπαρξη του κακού. Πίστευε και μη ερεύνα.

Η τελεολογία σύμφωνα με τον Σπινόζα

Ο Σπινόζα υποστήριζε ότι η τελεολογική συλλογιστική αντιπροσωπεύει τον πρωτόγονο τρόπο σκέψης των προ-επιστημονικών προγόνων μας. Η επιδίωξη «τελικών σκοπών» δεν οδήγησε πουθενά την προσπάθεια κατανόησης της φύσης. Μόνο όταν η ανθρωπότητα εγκατέλειψε τον ανθρωπομορφικό τρόπο σκέψης- ο οποίος αντιλαμβάνεται τις καιρικές συνθήκες, τη γεωλογία, τη φυσική κλπ. σε σχέση με τους θεϊκούς σκοπούς- μπόρεσε να προοδεύσει η γνώση της φύσης. Η ιστορία απέδειξε ότι ο Σπινόζα είχε δίκιο. Οι τελεολογικές θεωρίες, όπως ο υπερφυσικισμός (ή αλλιώς υπερφυσική), είναι επιστημονικά υπερβολικές.

 

Aπό την άλλη πλευρά, η επίθεση του Σπινόζα έναντι της τελεολογίας ήταν ολοκληρωτική: δεν πίστευε ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά θα έπρεπε να ερμηνεύεται διαφορετικά από οτιδήποτε άλλο στη φύση. Η ανθρώπινη συμπεριφορά θα πρέπει να ερμηνεύεται με βάση μηχανιστικά αίτια, όπως και η συμπεριφορά όλων των φυσικών φαινομένων. Οι άνθρωποι είναι εξίσου ελεύθεροι να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους όσο και οι πέτρες σε πτώση είναι ελεύθερες να αλλάξουν την κατεύθυνσή τους. Και ούτε οι άνθρωποι ούτε οι πέτρες που πέφτουν είναι υπεύθυνες για τη συμπεριφορά τους ή τις κινήσεις τους. Ωστόσο, η άρνηση της ελεύθερης βούλησης από τον Σπινόζα δεν αποτελεί αναγκαία συνέπεια του νατουραλισμού, όπως άλλωστε και ο πανθεϊσμός του. Δηλαδή ο νατουραλισμός δεν συνεπάγεται ούτε τον ντετερμινισμό ούτε τον πανθεϊσμό.

Νατουραλιστική κοσμοθεωρία

Τέλος, η νατουραλιστική κοσμοθεωρία είναι μία θεωρία που δεν περιέχει κανένα υπερφυσικό ή μυστικιστικό ιστοιχείο. Το σύμπαν είναι όλα όσα μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα γνωρίσουμε και δεν υπάρχει κανένας αναγκαστικός λόγος να πιστεύουμε σε έναν υπερφυσικό κόσμο πέραν του φυσικού κόσμου. Η ενστάλαξη υπερφυσικών στοιχείων στις ανθρώπινες κοινωνίες είναι από μόνη της ένα φυσικό φαινόμενο, που έχει μια νατουραλιστική προέλευση και ιστορία. Μπορεί να υπάρχουν στοιχεία ή δυνάμεις στη φύση που δεν είναι κατανοητά, αλλά δεν υπάρχει τίποτα που να απαιτεί μαγική σκέψη ή δεισιδαίμονες ισχυρισμούς υπερβατικών όντων. Ακόμα και θρησκείες και φιλοσοφίες που εστιάζονται σε απόψεις γύρω από το υπερφυσικό, καθώς και οι λεγόμενες μυστικιστικές εμπειρίες, είναι φυσικές οι ίδιες και δημιουργούνται χωρίς τη βοήθεια οτιδήποτε υπερφυσικού. Ακόμα και τα λεγόμενα θαύματα μπορούν να εξηγηθούν ως φυσικά φαινόμενα. Και αντίθετα προς την προπαγάνδα που γίνεται από πολλούς supers όσον αφορά στην αναγκαιότητα κάποιου υπερφυσικού όντος που να δίνει εντολές ώστε να υπάρξουν σωστές ή λάθος πράξεις, τα περισσότερα ηθικά συστήματα που έχουν αναπτυχθεί στις ανθρώπινες κοινωνίες δεν βασίζονται σε αναφορές σε οτιδήποτε υπερφυσικό. Επιπλέον, εκατομμύρια ανθρώπων στη Γη ζουν ουσιώδεις ζωές και περνούν κάθε μέρα χωρίς να κάνουν την παραμικρή σκέψη γύρω από οτιδήποτε υπερφυσικό.

Σχετικές καταχωρίσεις: Επιστήμη


Περισσότερες Πληροφορίες

Brooke, John Hedley. Science and Religion: Some Historical Perspectives (Cambridge University Press, 1991).

 
Copyright © skepdic.gr
Κεντρική σελίδα Κεντρική σελίδα